‹ Terug

‘Ik hoop dat Almere een artikel 12 gemeente wordt.’ Dit is een verzuchting die ik meerdere malen tegenkwam op social media als reactie op de bestuurlijke chaos op het Almeerse stadhuis.

Zoals u weet hebben de ChristenUnie en de VVD zich uit de coalitie terug getrokken. Het college van B&W moet nu verder met twee wethouders minder en kan niet langer rekenen op een meerderheid in de raad. De timing had niet beroerder gekund. Er komen enorme problemen op de stad af. Zo wordt er nauwelijks een huis gebouwd, terwijl de woningnood nijpend is, dreigt de netcongestie de stad lam te leggen en is de Jeugdzorg een hoofdpijndossier.

 

Krater
En dan kijken we ook nog aan tegen een enorme krater in de gemeentefinanciën. Ik heb de opsomming van de oorzaken al eerder gemaakt: de Floriade (minimaal €103 miljoen), het riool en andere lijken die uit de kast rollen bij de ontwikkeling van Oosterwold (meer dan €60 miljoen), een achterhaald ICT-systeem (€18 miljoen extra), nieuwe aanbesteding groenonderhoud (€4 miljoen extra per jaar)… Daarmee zijn we er nog niet, want de gemeente is bezig om de grond van Hortus terug te kopen van projectontwikkelaar Weerwater CV.

Van welk geld dat laatste moet gebeuren, is de vraag. Want er ís geen geld. Het college verwacht een structureel begrotingstekort van bijna €9 miljoen. In plaats van een gezonde buffer van €60 miljoen die nodig is om tegenslagen te kunnen opvangen, dreigt in 2027 een tekort van ruim €40 miljoen: een verschil dus van €100 miljoen (!).

Vijf voor twaalf

Hoewel sommige partijen in de raad nog altijd doodleuk wensenlijstjes opstellen, is het vijf voor twaalf. Als niet tijdig en rigoureus wordt bijgestuurd, valt er niets meer te kiezen en nemen anderen het stuur over. We komen dan terecht in een zogeheten artikel 12-procedure.

De gemeente klopt dan aan bij het gemeentefonds voor een extra uitkering. Deze krijg je niet zomaar, want dit is belastinggeld dat door andere Nederlanders moet worden opgehoest. Lid 5 van artikel 12 schrijft dan ook voor dat je er alles aan moet doen om de financiën weer op orde te krijgen.

De provincie en het Rijk geloven je hierbij niet op je blauwe ogen. Zij gaan zich intensief bemoeien met het financiële beleid. Je moet over elke uitgave verantwoording afleggen en bij wijze van spreken toestemming vragen voor elke paperclip die je aanschaft. Feitelijk overhandig je de sleutels van het stadhuis aan de provincie Flevoland.

Iedereen die ooit een schuldsaneringstraject (Wsnp) heeft doorlopen, weet wat zoiets betekent. Je moet rondkomen van een karig bedrag en jarenlang op een houtje bijten. Een dagje uit, nieuwe schoenen, een plakje kaas op de boterham… het zit er niet meer in. De auto moet de deur uit en misschien ook de hond.

De provincie bepaalt

Bij een artikel 12-gemeente is het niet veel anders. De provincie bepaalt hoeveel er mag worden uitgegeven. De gemeente moet elk dubbeltje omdraaien, tot er onder de streep weer een plus staat – ook in daarop volgende jaren. Dat kan soms jaren duren. Vlissingen bijvoorbeeld is al sinds 2015 aan de bedelstaf.

Als een gemeente zich niet aan de afspraken houdt, kan de provincie, conform lid 4 van artikel 12, dwangmaatregelen opleggen. Hierbij moet je denken aan een forse belastingverhoging, een vacaturestop voor ambtenaren, een uitgavenplafond en een verbod op onderhoudswerkzaamheden of vervangingsinvesteringen. Als de problemen door eigen handelen zijn ontstaan, bijvoorbeeld als gevolg van juridische claims of verliezen op grondexploitatie, is de provincie extra streng.

Gaten in de weg
De ervaringen van gemeenten die ooit in die situatie hebben gezeten, laten zien hoe dat in de praktijk uitpakt. In de gemeente Wijdemeren bijvoorbeeld moesten automobilisten om de gaten in het wegdek slalommen, omdat het wegenonderhoud stil lag. Plannen om de verkeersveiligheid rond scholen te verbeteren of bredere fietsstroken aan te leggen gingen de ijskast in. De riolering kon niet worden vervangen. De gemeente wílde dat wel, maar de provincie verbood het simpelweg. Ook gingen de lokale belastingen als een raket omhoog. Dat laatste gebeurde ook bij onze buurgemeente Muiden.

Als Almere een artikel 12-gemeente wordt, zult u dat aan alle kanten merken. Aan de parkeerkosten, die tot astronomische hoogte zullen stijgen. Aan verzakte stoeptegels. Fietspaden die door boomwortels onbegaanbaar worden. Lekke daken van schoolgebouwen. Bruggen die niet meer gerepareerd mogen worden. Beknibbel op het aantal uren huishoudelijke hulp dat u krijgt toegekend als u hulpbehoevend bent. Maar u moet wel flink betalen. Steeds meer.
Hoe redelijk het ook klinkt om een gemeente met een gat in de hand onder curatele te stellen, dit is een situatie die niemand wil. De gemeente zal er dus alles aan moeten doen om zo’n artikel 12-procedure te voorkomen.

Raadsbreed akkoord
Eén ding is zeker: de problemen worden niet opgelost als de twee partijen die medeverantwoordelijk waren voor de financiële puinhoop straks de lege wethoudersstoelen gaan vullen.

De beste manier om uit de impasse te geraken is als alle partijen, van links tot rechts, gezamenlijk aan de slag gaan om de problemen op te lossen. Dit kan met een zogeheten raadsbreed akkoord. 56 gemeenten in ons land doen dit al en die ervaringen zijn overwegend positief. Raadslid Ton Theunis heeft donderdag bij motie opgeroepen om die optie te verkennen.

Zo’n raadsbreed akkoord is geen wondermiddel. Het heeft alleen kans van slagen als alle partijen bereid zijn om verantwoordelijkheid te nemen en over hun eigen schaduw heen te stappen. En ook met een raadsbreed akkoord zullen pijnlijke maatregelen nodig zijn. Maar je kunt wel als gemeente zélf bepalen welke maatregelen dit worden. Laten we hopen dat artikel 12 ons bespaard blijft.